Farklı kültür veya farklı görüntüde insanlar bir araya geldiği zaman, genellikle ortaya çıkan manzara çok kötü, çok yıkıcı ya da büyük bir anlaşmazlık olmayabilir. Çünkü farklı kültür veya farklı görüntü dediğimiz zaman, burada insanların birbiriyle çatışmasına sebep olacak bir etmen söz konusu olmayabilir. Farklı kültüre örnek verecek olursak, diyelim ki bir topluluk gençlerini evlendirirken, düğün yaparken, diğer topluluk düğün yapmadan evlilik bağı kuruyor olabilir. Veya bir topluluğun kendi özgürlük günleri varken başka bir topluluğun olmayabilir. 

 

Bu kültür farkıyla ilgili bir şeydir ve insanların çatışmasına sebep olmaz veya görüntü farkını düşünelim. Bir insanın göz rengi yeşilken diğerininki mavi olabilir. Bu da bir çatışmaya sebep olmaz aslında. Sadece görüntü farkı vardır veya birisi uzunken birisi kısa olabilir. Bu tarz farklılıklar çatışmaya sebep olmaz. En azından her zaman olmaz. Genellikle sadece bir farklılık olarak kalır. Ama çatışmaya sebep olarak bir farklılık varsa, o da ne yazık ki zihniyet farklılığıdır.

Zihniyet farklılığı diğer pek çok farklılıktan daha başka bir farklılıktır. Zihniyet farklılığına örnek vermek gerekirse, diyelim ki bir problemin çözümü için iki farklı zihniyet düşünelim. Birisi bir çözüm düşüneceğin diğeri bambaşka bir çözüm düşünebilir. Örneğin, yoksulluğa dair bir çözüm düşünelim. İki zihniyet ortaya koyalım burada da. Birinci zihniyet, yoksulluğun çözülmesi için üretmeyi veya çalışmayı öne sürerken, başka bir zihniyet ise bir başkasının elindekini çalmayı düşünebilir. İşte burada iki farklı zihniyet görmekteyiz. Veya zihniyet farklılığına bir örnek verecek olursak yine, diyelim ki bir zihniyet topluma karşı son derece kapalı ve içe dönük bir yapıda yaşarken diğer zihniyet daha topluma açık, dışa dönük ve sosyal olabilir. 

 

İşte bu iki farklı zihniyet arasında da son derece önemli farklılıklar vardır. Şimdi şöyle düşünün, demin saydığım iki farklı örnekteki zihniyetlerin bir araya geldiğini düşünün. Yani birinin elindekini çalmakla, çalışıp üretmek isteyen zihniyetin bir arada yaşamak zorunda olduğunu veya topluma kapalı olan zihniyetle topluma açık olan zihniyetin bir arada yaşamak zorunda olduğunu düşünün. O zaman ne olurdu? İşte o zaman ne olacağını size söyleyeyim, kaçınılmaz olarak çatışma olurdu. Çünkü burada farklı olan şey zihniyetlerdir, yaşam biçimleridir, dünyaya olan bakış açısıdır.

Farklı zihniyetlerin bir arada yaşaması genellikle çatışma getirecektir. Her türlü farklılık kabul edilebilir. Görüntü, ses, koku, özel günlerin farklılığı, yaşama biçimin farklılığı... Bunlar bir yere kadar insanlar tarafından tolere edilebilir ama mesele zihniyet farklılığına geldiğinde işte orada çatışma ne yazık ki kaçınılmazdır. Zihniyet farklılığı hoş görülebilir mi? Bir yere kadar hoş görülebilir insanlar tarafından. Bir noktadan sonra hoş görülemez. Bugün ne kadar düşünce özgürlüğünden veya demokratik toplumlardan söz edilse de zihniyet farklılığı tüm bu kavramların önündedir. Çünkü şöyle düşünün, demokratik bir zihniyetle demokratik olmayan bir zihniyeti bir araya koyduğunuz zaman orada çatışma olmama ihtimalinden söz edebilir misiniz? Tabii ki de çatışma olacaktır. Çünkü birisi demokratiktir, farklılıklara saygılıdır. 

 

Diğeri ise demokratik değildir, farklılıklara hoşgörüsü yoktur. Yine çatışma çıkacaktır zihniyet farklılığından dolayı. Eğer iki tarafta demokratik olsaydı burada farklılıklardan bir çatışma doğacağını söyleyemeyebilirdik ama bir taraf demokratik diğeri değilse çatışma olma ihtimali çok yüksektir. Hadi diyelim iki tarafta demokratik olmasaydı o zaman ne olacaktı? O zaman bu iki taraf muhtemelen ya yine savaşacaktı ya da birbirleriyle anlaşmanın bir yolunu bulup başka farklılıklara yönelik saldırılarda bulunacaktı. Çünkü insan ilişkilerinde genellikle ortak yanlar birbirini çeker, zıt yanlar birbirini iter. Ama bir taraf demokratik bir taraf değilse çok yüksek ihtimalle orada çatışma çıkacaktır. Ama iki taraf demokratikse veya iki tarafta demokratik değilse o zaman orada çatışma çıkmama ihtimali daha yüksektir. Çünkü ortak değerler söz konusudur veya ortak bir zihniyet söz konusudur. Zihniyet farklılığı işte bu sebepten dolayı genellikle çatışma doğurur.