Herhangi bir şeyin iyi veya kötü gittiğini anlamamız için çok bilgili ya da akıllı olmamıza gerek yok. İçinde bulunduğumuz koşullar zaten bir şeyin iyi veya kötü gittiğini bize hissettirebilir. Burada akıl, bilgi veya zeka gerektiren durumlar şunlardır. Birincisi, koşullara bakarak sürecin iyiye veya kötüye gidebileceğini anlayabilmek. İkincisi, bu gidişatın durdurulabilir veya durdurulamaz olduğunu anlayabilmek. İşte bu ikisi bilgi ve zeka gerektiren konulardır.

 

Bir sürecin nasıl başlayacağı konusu aslında ilk başta karmaşık gibi görünse de gerçekte belli bir bilgi düzeyine ulaştığımız zaman o kadar da karmaşık gözükmemeye başlar. Çünkü herhangi bir sürecin başlayabilmesi için aslında belli koşulların yerine gelmiş olması gerekir. Buradan bir sürecin nasıl başlayabileceğini veya doğasını anlayabiliriz. Çok basit bir örnek vermemiz gerekirse, Diyelim bir futbol maçında bir gol atıldı. Bu golün atılması için öncelikle golü atan takımın oyuncularının kaleye yaklaşmış olması gerekir. Onların kaleye yaklaşması için öncelikle iyi bir paslaşmayı başlatarak topu ceza sahasına kadar sürmeleri gerekir. Veyahut da ani bir kontra atak yapmaları gerekir. Ani bir kontra atak yapmaları için ise kontra atak yiyen takımın topu rakip sahada kaptırmış olması gerekir gibi gibi. Böyle düşünün. Bu şekilde bir sürecin aslında nasıl başladığını anlarsınız. Eğer bu kontra atak başlamasaydı, o gol olmayacaktı.

Veyahut da bir ekonomik kriz düşünün. Nasıl başlayabilir? Belli başlı koşulların yerine gelmiş olması gerekir. Buradaki örnekte deminkinden farklı olarak sıralı koşullar değilde aynı anda gerçekleşmesi gereken birkaç koşul söyleyeceğim. Bir ekonomik krizin başlaması için öncelikli bir ülkede fiyatların haddinden biraz daha fazla artmış olması gerekir. Bu yüzden halk tüketemez hale gelir. İkincisi, insanların ekonomik gidişatın geleceğine güvenlerin azalmış olması gerekir. Buna büyük yatırımcılar da dahil. Üçüncüsü, o ülkedeki siyasi şartların son derece kaotik olmuş olması gerekir. Dördüncüsü de, diyelim ki, o ülkenin para birimi çarpıcı bir şekilde değer kaybetmiş olsun. Tabi bunların hepsi sadece örnek olsun diye söylendi. O süreç içerisinde. Şimdi bu dört koşulu birleştirip bir ekonomik krize gidebiliriz. Burada da aynı anda gerçekleşen birkaç koşulla bir süreçe girmiş olduk.

 

İki süreç örneği verdik. Birisi, sıralı olayların gerçekleşmesi sonucunda varılan bir sonuç. İkincisi ise, belli olayların aynı anda gerçekleşmesi sonucunda varılan bir sonuç. Şimdi, bu sonuçları varmamızı sağlayan süreçleri basit bir şekilde incelediğimize göre, nasıl durdurulamaz bir olayın içinde olduğumuzu da şu şekilde anlayabiliriz. Birincisi, farkındalık. Eğer o an yaşanan olayda bu olayın farkındalığına sahip bir yetkili yoksa, o sürecin gidişatı durdurulamaz. Örneğin, bir ekonomik kriz süreci örneği vermiştik. Bu ekonomik kriz sürecinde gidişatın ve ortaya çıkmaya başlayan olayların farkına varan bir yetkili yoksa, ve süreç bu belli başlı koşulların yaşanmasına yönelik gidiyorsa, o kriz kaçınılmaz olarak yaşanacaktır. Veya farkındalıktan öte, olay çok şiddetli gelişiyorsa, yani bir tsunami dalgası gibi düşünün. Olay çok şiddetli bir şekilde vuruyorsa, bunu da engelleyecek gücümüz olmayabilir. Yani kaçınılmaz olarak o süreci yaşarsınız.

Bir de bir sürecin yaşanmasını isteyenler veya istemeyenler arasındaki mücadele vardır. Burada süreçleri iki farklı şekilde ayırabiliriz. Birincisi doğal olarak gerçekleşen süreçler, ikincisi ise insan eliyle gerçekleşen süreçler. Eğer süreç doğal olarak gerçekleşen bir süreçse demin saydığım iki faktör bir süreci durdurulamaz yapabilir veya durdurulabilir yapabilir Ama insan elinin de işin içinde olduğu süreçler yaşanıyorsa, burada sürecin yaşanmasını isteyenler mi daha güçlü yoksa istemeyenler mi daha güçlü? Buna bağlı olarak o süreç durdurulabilir veya durdurulamaz şeklinde düşünebiliriz. Önemli olan şey, sürecin yaşanmasını isteyenin veya istemeyenin kimin daha güçlü olduğudur. Tabii bir süreç insan eliyle gerçekleştiriliyorsa.

 

Gelinen son noktada ise bir sürecin insan eliyle gerçekleştirip gerçekleştirilemeyeceğini görmüş olduk. Yani, buradan varacağımız sonuç ise, bazı süreçler vardır, doğal olarak durdurulamazlar. Ancak bazı süreçler de vardır ki, insan eliyle yapılır ve o sürecin yapılmasını istemeyenler durdurulması için ellerinden geleni yaptığında daha büyük güç onlardaysa bu süreç durdurulabilir. İnsan eliyle yapılmış pek çok süreci bugün özellikle uluslararası veya devletlerarası alanda görebiliriz. Bazı savaşların çıkarılması ya da durdurulması gibi olaylar. Bunlar genelde insan eliyle planlı bir şekilde yapılır.