Bir insanın hayatta yaptığı seçimlere bakarsak, bu seçimleri pek çok farklı kategoride ayırabiliriz. Bu kategorilerden birisine de irrasyonel, yani rasyonel olmayan, akılcı olmayan seçimler ve rasyonel olan, akılcı olan seçimler olarak ayırabiliriz. Peki, bir seçimin akılcı olup olmadığını veya rasyonel olup olmadığını belirleyen şey nedir? Bunu belirleyen yegane şey, yapılan seçimlerin bir insanın temel ihtiyaçlarını karşılaması, hayatta kalmasını sağlaması ve hayatını daha iyi götürmesini sağlayacak bir yol hazırlayıp hazırlamamasıyla ilgilidir. İşte bu yazıda seçimlerin irrasyonel veya rasyonel olduğunu bu farka göre ayıracağız. 

 

Yani bir seçim eğer bir insanın hayatını, temel ihtiyaçlarını karşılamak konusunda daha iyiye götürüyor, onu gelecek için daha güçlü ve daha iyi bir hale getiriyorsa, bu seçimleri rasyonel seçimler olarak ele alacağız. Eğer götürmüyorsa, irrasyonel seçimler olarak ele alacağız. Ve bu bakış açısından irrasyonel seçimlerin kaynağını göreceğiz. Rasyonel seçimleri anladık, tanımlaması kolay. Peki, irrasyonel seçimlerden ne anlamalıyız? Örneğin, demin yaptığımız tanıma göre irrasyonel bir seçim, örneğin dışarı çıkıp saatlerce alışveriş yapmak irrasyonel bir seçim olabilir. Bütün gün dışarıda boş boş gezmek irrasyonel bir seçim olabilir. Kendimizi geliştirmek için çalışmadığımız her an irrasyonel bir seçim olabilir.

Peki, tüm bu irrasyonel seçimlerin kaynağı nedir diye soracak olursak, aslında buradaki tanıma göre, irrasyonel seçimlerin kaynağı, akıl dışı alınmış her sürlü karar ve yapılan eylemdir. Yani siz eğlenmek için bir şeyler yaparsanız, bu aslında irrasyonel bir seçim olur. Eğer siz öylesine bir şeyler yapmak için bir şeyler yaparsanız, bu irrasyonel olmuş olur. Bunların kaynağındaysa aslında insanın geleceğe yönelik büyük bir cehaleti ve ciddiyetsizliği vardır. Yani bir insan hayata karşı onun ne olduğunu tam olarak bilmeden yaşarsa ve hayatın ne kadar zor olduğunun ciddiyetinin farkına varamazsa, çoğunlukla irrasyonel seçimler yapacaktır. 

 

Yani bir insan açlığın, yokluğun, sefaletin ne olduğunu bilmezse, barınaksız kalmanın ne olduğunu bilmezse, temel ihtiyaçlarını karşılayamamanın ne demek olduğunu anlayamazsa, her zaman irrasyonel seçim yapma yoluna gidecektir. Çünkü insanın doğası onu her zaman eğlenmeye, tembelliğe ve sapkınlığa sürükleyecektir. Bunlardan arınmanın en kesin yolu hayatın kendisini ve ne kadar zor olduğunu anlayabilmiş olmaktır. İşte bunu anlayamayan veya yüzleşemeyen insanlar her zaman irrasyonel seçimler yapacaklardır.

Kendinize bir eş mi seçiyorsunuz? Onun güzelliğine veya yakışıklılığına mı kapıldınız? İşte bu irrasyonel bir seçim olacaktır. Çünkü, geleceğe yönelik bir adım atacağınız zaman, onun sizin hayatınızda nasıl bir etkisi olduğunu hesap etmeden hareket etmiş olursunuz. İşte buradaki olay, cehaletin ta kendisidir. Veya, çok mu tatlı şeyler yiyorsunuz? Gelecekte sağlığınızın ne hale geleceğini düşünmüyor musunuz o zaman? İşte burada irrasyonel bir seçim söz konusudur. Çok mu eğleniyorsunuz? Belki alkol tüketiyorsunuz. Belki başka zararlı alışkanlıklarınız var ve bunun geleceğiniz olan etkisini düşünmeyip sadece o anı mı yaşıyorsunuz? 

 

İşte bu irrasyonel bir seçimdir. Bütün bu irrasyonel seçimlerin ardında ise, birincisi hayatın ne olduğunu bilmemek yani büyük bir cehalet vardır. İkincisi iradesizlik vardır. Aslında insan her zaman için irrasyonel olana yönelme eğilimindedir. Doğası böyledir. Ama onu rasyoneliteye götüren şey, hayatın ne kadar korkunç olabileceğine idrak etmiş olması ve bunun peşinden gidebilecek iradeye sahip olmasıdır. İşte irade eksikliği veya bilgi eksikliği aslında irrasyonel olan tüm seçimlerin kaynağını bize gösterir. İnsan her zaman için irrasyonel olana gitme eğilimindedir ne yazık ki. Bunu engelleyebilecek iki şey ise, birincisi irade, ikincisi ise hayatın kendisine karşı olan cehaletimizden kurtulmaktır.