Eski Mısır’da aslan gövdeli ve insan yüzlü kanatlı bir yaratık olan Sfenks, Sphinx olarak da bilinir. Eski Mısır mitolojisine göre erkek, Yunan mitolojisine göre kadın yüzüne sahiptir. En ünlü sfenks Giseh’e ait olan Harmakhis’dir (Gize Sfenksi).

Mısır sembolizminde gardiyan olarak kullanılan sfenksler üç grupta incelenebilir:

1. Androsfenks: İnsan yüzlü, aslan gövdeli
2. Kriossfenks: Ram (Koç) yüzlü, aslan gövdeli
3. Hierokosfenks: Şahin kafalı, aslan gövdeli

Yunan Mitolojisindeki Sfenksler, Mısır sfenkslerine göre daha küçük olarak inşa edilmiş olan kadın yüzlü aslan gövdeli bir yaratık olarak tasvir edilir. Typhon ve Ekhidna’nın kızıdır. Bir kaya üzerinde oturur ve yoldan geçenlere bir bilmece sorar. Bilmeceyi cevaplayamayanları da boğarak öldürür.

Öldüren bir bilmece biraz ürpertici değil mi?

Apollon veya Hera Hera tarafından Thebes kralı Laius’u cezalandırmak için gönderilir. Oedipus’a bilmecesini sorar:

“Hangi varlık sabahları dört, öğlenleri iki ve akşamları üç ayak üzerinde yürür?”

Oedipus doğru cevabı yani insan cevabını verir. Doğru cevabı alınca yenilen Sfenks, kendini denize atarak boğar.

Cevap neden insan diye düşünüp anlamlandıramadıysanız açıklayalım. İnsan bebekken emeklerken dört ayak üzerinde, büyüdüğünde iki ayak üzerinde ve yaşlandığında baston kullandığından üç ayak üzerinde yürür.

Sphinx, Yunanca sfinga ‘boğmak’ kelimesiyle ilişkilendirilir. MS 2. yüzyılda Yunan gezgin ve coğrafyacı Pausanias “Yunanistan’ın Tasviri” (Periegesis tes Hellados) adlı eserinde Sphinx adlı bir kadının Phikium dağında haydutluk yaptığından bahseder. Analitik psikolojinin kurucusu İsviçreli psikiyatr Carl Gustav Jung, eril gücün temsilcisi Oedipus’un Sphinx’i alt etmesinin ana tanrıça kültü başka bir deyişle dişil güçlerin egemenliğini sona erdirdiğini iddia eder.

 

Kaynak: Özhan Öztürk- Dünya Mitolojisi