Dünyanın en kuru bölgelerinden biri olan bu yörede cesetler kendi kendilerine korunuyorlardı. Günümüze kadar bulunmuş olan 282 Chinchorro mumyasından 133'ü doğanın eseriy­di. Bu doğal mumyalar da, çamurla kaplanmış olan diğerleri gibi, sağ­lam kalmış uzuvlara, kemiklere ve dokulara sahiplerdi... Bu durum, ar­keologların, eski insanların sağlıkla­rı, alışkanlıkları, hayat beklentileri ve yeme alışkanlıkları hakkında pek çok bilgi toplamalarını sağladı. Deh­şet verici bir diğer buluş da bunların yüzde 40'ında, kemiklerin zarar gör­mesine neden olacak kadar mikroplu yaralar görülmüş olmasıydı...

Doğal mumyaların, bir çeşit biyo­lojik zaman kapsülü içinde oluştuğu da söylenebilir. Güney Peru'nun eski insanları olan Chiribayalılar'ın ko­runmuş kalıntıları, Güney Amerika'ya kızamık ve çiçek gibi salgın hastalıkları getiren Avrupalı akının­dan önce, onların hangi hastalıkları geçirip hangilerini geçirmedikleri hakkında bilgi edinmemizi sağlı­yor. 1000 yaşındaki mumyalardan birinin eski sahibi yaşarken tüber­küloza yakalanmıştı. Bu da gösteri­yor ki, bu hastalık için en azından Colomb'u suçlamamak gerekiyor. Araştırmacılar, bu mumyaları baş­ka hastalıklar açısından da incele­meye alıyorlar. Hatta, mumyalarda HIV bile aranıyor... Böylece, AiDS'in gerçekten modern çağın bir hastalığı olup olmadığı gün ışı­ğına çıkarılacak...

Orta Asya'da, Tiyenşan Dağları'nın eteklerinde bulunmuş olan şa­şırtıcı derecede iyi korunmuş mum­yalar, erken tarihimizin kabul edi­len versiyonuna gölge düşürüyor. Çin'in Xinjiang bölgesinde bulunan 4000 yıllık 100'den fazla mumya­nın hepsi Avrupa'dan gelmiş gibi görünüyor. Çöl sıcağı; uzun burun, çukur gözler ve sarı saç gibi belir­gin beyaz ırk özelliklerinin korun­masını sağlamış... Üstelik, bu mumyaların üzerindeki giysiler de Almanya, Avusturya ve İskandi­navya'da bulunan dokuma parçala­rına çok benzeyen bir şekilde işlen­miş... Bu da demek oluyor ki eski Çin, düşünüldüğünün aksine dış dünya ile çok daha yoğun bir ilişki içindeydi.

Belki de ata binmeyi ve tekerleği bu sarışın yabancılardan öğrenmişlerdi. Bilim adamları mumyaların DNA'larını bugünkü yerlilerle karşılaştırarak bu gizemli insanların Çin halkına karışıp karış­madığını bulmaya çalışıyorlar. Da­ha kuzeye doğru, Ukok Platosu üzerindeki Rus sınırının ötesinde bulunmuş olan Demir Çağı'na ait mezarlar, dövmeli erkek ve kadın­ların donmuş mumyala­rı, dokuma ürünle­ri, deri eşyalar ve hatta koyun ve at eti parçalarıyla dolu...