Hawthorne Etkisi, insanların, gözlemlendiklerini veya incelendiklerini fark ettiklerinde davranışlarını değiştirmeleri durumudur.

Bu terim, 1920'lerde ve 1930'larda ABD'deki Hawthorne Works adlı bir fabrikada yapılan bir dizi işyeri verimliliği araştırmasından sonra ortaya çıktı. Araştırmacılar, çalışanların üretkenliğini artırmak için çeşitli değişiklikler (örneğin ışıklandırma seviyesini artırmak veya azaltmak) yaptıklarında, ilginç bir şey gözlemlediler: değişiklik ne olursa olsun, çalışanların verimliliği artıyordu. Asıl sebebin, yapılan değişikliklerden ziyade, çalışanların üzerlerinde bir gözlem olduğunu bilmeleri ve bu ilginin motivasyonlarını artırması olduğu sonucuna varıldı.

Özetle:

Hawthorne Etkisi, bir kişi ya da grup, gözlemlendiğini hissettiğinde veya fark ettiğinde, normalde sergileyeceği davranıştan farklı bir davranış göstermesidir.

Bu etki, psikoloji, sosyoloji, eğitim, sağlık araştırmaları gibi pek çok alanda deneylerin ve gözlemlerin sonuçlarını etkileyebilecek önemli bir faktördür.

Günümüzde Hawthorne Etkisi'ne Örnekler

• Sağlık Sektöründe:
  Bir hemşirenin el hijyenine dikkat etmesi, normalde pek önemsemeyeceği halde, bir gözlemcinin orada olduğunu bilmesiyle artabilir. (Yani gözlem sırasında daha çok el yıkıyor olabilir.)

• Eğitimde:
  Öğrenciler, öğretmenleri veya bir müfettiş sınıfta olduğunda derse daha aktif katılabilirler. (Normalde göstermedikleri bir çaba sergileyebilirler.)

• İşyerinde:
  Bir müdür ya da dış bir gözlemci geldiğinde çalışanlar daha verimli ve düzenli çalışabilir. Ancak gözlem sona erdiğinde eski hallerine dönebilirler.

• Spor Alanında:
  Sporcular, antrenörleri veya önemli bir kişi izlerken antrenmanlarda daha yüksek performans gösterebilirler.

Hawthorne Etkisi'ne Yönelik Eleştiriler

• Araştırmanın metodolojisi zayıftı:
  1920'lerde yapılan orijinal Hawthorne çalışmaları, bugün bilimsel yöntem standartlarına göre oldukça eksik kalıyor. Veriler tam belgelenmemiş ve yorumlar çok genellenmişti.

• Alternatif açıklamalar:
  Üretkenlik artışları sadece gözlemlenmeye bağlı olmayabilir. Daha iyi çalışma koşulları, mola sürelerinin değişmesi, ücret düzenlemeleri gibi başka etkenler de vardı.

• Etki abartılmış olabilir:
  Sonraki analizlerde bazı araştırmacılar, gözlemlenmenin etkisinin sandığımızdan daha küçük olduğunu öne sürdü. Yani insanlar gözlemlendiklerinde mutlaka dramatik değişiklikler yapmıyor olabilirler.

Hawthorne Etkisi gerçek ve önemli bir fenomen, ama her gözlemlenmede büyük davranış değişiklikleri beklemek doğru değil. Etki, koşullara ve bireyin motivasyonuna bağlı olarak değişebiliyor.

Aman dikkat Placebo etkisile karıştırmayalım. Onu bir diğer içerikte anlatacağız.

 

Görsel Kaynak: 1